Qədim erməni (qrabar) dili ilə müasir hay (aşxrabar) dili tamamilə fərqli dillərdir.
Dünya dilləri müxtəlif dil ailələrinə bölünür. Onlardan ən böyüyü hind-Avropa dilləridir. Bugün hind-Avropa dillərində danışanların sayı 2 milyard 700 mindən çoxdur. Hind-Avropa dilləri, öz növbəsində hind, İran, kelt, german, slavyan, balt, alban, yunan, erməni dillərinə bölünür.
Bu dillərin hamısı üçün ümumi olan müəyyən xüsusiyyətlər vardır. Həmin cəhətlərdən ən əsası odur ki, hind-Avropa ailəsinə daxil edilmiş hər bir dil flektiv quruluşa malikdir. Yalnız bizim erməni adlandırdığımız, əsil adı isə hay olan dili çıxmaq şərti ilə…
Haşiyə. Flektiv quruluş iltisaqi quruluşun tam əksidir. Flektiv dillərdə yeni sözün yaranmasında iştirak edən kök söz dəyişikliyə məruz qalır. Fleksiya iki yolla baş verir. Bunlardan biri daxili, digəri isə xarici fleksiyadır. Xarici fleksiya şəkilçilərin köməyilə həyata keçir.
İngilis dilində daxili fleksiyadan nümunə: Foot (ayaq) – feet (ayaqlar);
Rus dilində xarici fleksiyadan misal: Рука (əl) – руки (əllər).
Nə qədər qəribə görünsə də bugün bədnam qonşularımızın danışdığı dil türk, moğol, macar, fin, gürcü, bask və dravid dilləri kimi iltisaqi quruluşa malikdir. Lakin buna baxmayaraq “möcüzəli” bir qərarla erməni dili hind-Avropa ailəsinin üzvü elan edilmişdir. Guya hay dili zamanla iltisaqi Qafqaz dillərinin təsiri altında (?) flektivliyini itirərək iltisaqi dilə çevrilmişdir.
Haşiyə. Çox güman ki, burada Qafqaz dilləri deyildikdə gürcü dili nəzərdə tutulur. Amma maraqlıdır, tamamilə fərqli bir kilsəyə (pravoslav) mənsub insanların ünsiyyət vasitəsi olan gürcü dili hay dilinə belə bir qüvvətli təsiri necə göstərə bilərdi? Bu iddianı irəli sürmüş dilçilər onun mexanizmini aça biliblərmi? Cavab birmənalıdır: Yox!
Bəri başdan qeyd edək ki, bu məsələdə dilçilər sadəcə fırıldaq işlətmişlər. Hay dili hind-Avropa dil ailəsinə qrabar adlandırılan “qədim erməni dili”nin örtüyü altında daxil edilmişdir. İltisaqi hay dilindən fərqli olaraq qrabar dili öz quruluşuna görə flektivdir. O həqiqətən də hind-Avropa dilləri üçün xarakterik olan müəyyən əlamətlərə malikdir.
Qrabar dili üzrə üzrə mütəxəssislər təsdiq edə bilərlər ki, bu dil, əslində, orta pars (pəhləvi) dilinin əyalət dialektidir. İndiki hay dilində qrabardan alınmış çoxlu söz vardır. Eynilə Azərbaycan dilinə də orta pars dilindən, fars dilinə isə ərəb dilindən xeyli söz keçmişdir. Lakin buna görə heç bir dilçi belə bir fikrə düşməmişdir ki, Azərbaycan dilini hind-Avropa dil ailəsinə, fars dilini isə semit dil ailəsinə aid etsin.
Təkcə bu fakt onu göstərir ki, qədim erməni (qrabar) dili ilə müasir hay (aşxrabar) dili arasındakı əlaqə genetik xarakter daşımır. Onlar, əslində, tamamilə fərqli dillərdir.
Digər misal: Müasir xarəzmcə türk dillərinin oğuz qrupuna aiddir. Amma qədim Xarəzmdə İran dil qrupunda təmsil olunan başqa bir dildə də danışılmışdır. Bugünkü Xarəzm türkcəsində həmin dildən kifayət qədər söz qalmışdır. Maraqlıdır ki, ayrı-ayrı dil ailələrinə aid olan bu dillərin adları da eynidir. Hər ikisi linqvistikada Xarəzm dili adlanır. Buna baxmayaraq, Xarəzm türkcəsi Xarəzm irancasının genetik varisi hesab olunmur.
Başqa bir nümunə: Bəlli olduğu kimi iki bulqar dili vardır: Ölü bulqar–türk dili və indiki bulqar–slavyan dili… Bu da bir həqiqətdir ki, müasir bulqarların əcdadları ən azı XII–XIII əsrlərədək bulqar–türk dilində danışmışlar. Sonradan müəyyən amillərin təsiri altında həmin dil unudulmuş və bulqarlar elliklə bulqar–slavyan dilinə keçmişlər. Lakin qeyd etdiyimiz fakt bulqar–türk dilini bulqar–slavyan dilinin genetik əcdadına çevirmir.
Amma hay – qrabar (pəhləvi) dilləri arasında əlaqəyə gəlincə dilçilər belə bir ikili standarta yol vermişlər. Şübhəsiz ki, bu məsələnin elmə heç bir aidiyyatı yoxdur. “Alimlər” növbəti dəfə siyasətçilərin sifarişini yerinə yetirərək bu yolla hayları ya Rusiya imperiyasına, ya da Qərbə bağlamağa çalışmışlar.
Ardı var…
Müəllif: Milli Kimlik Araşdırmaları Qrupunun üzvü Araz Şəhrili
2-ci hissəyə keçid: ERMƏNİ-HAY DİLİ, HİND-AVROPA DİLLƏRİ QRUPUNA SİYASİ MOTİVLƏRƏ GÖRƏ DAXİL EDİLDİ
3-cü hissəyə keçid: QƏRBİN ERMƏNİLƏRƏ MÜNASİBƏTİNİN DÖNÜŞ NÖQTƏSİ – 1875
