Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra bir çox Qacarlar təqibdən qorxaraq məşhur soyadlarını daha çox nəzərə çarpmayan adlara dəyişdirmək məcburiyyətində qaldılar.
Gəncə Xanlığının Rusiyaya birləşdirilməsindən sonra Cavad xanın nəsilindən olanların çoxu Ziyatxanovlar adını aldılar.
İsmayıl xan da, Rusiya İmperiyasında Ziyatxanovlar soyadını daşıyan, Gəncə xanlarının Ziyad oğlu nəslindən idi.
Bildiyiniz kimi, Rusiya Dövlət Dumasının azərbaycanlı deputatları (27 aprel – 8 iyul 1906) ümumi müsəlman parlament fraksiyasına daxil oldular. Dövlət Dumasının Azərbaycandan olan millət vəkilləri arasında İsmayıl Əbülfət xan oğlu Ziyatxanov da vardı, Moskva Universitetinin hüquq fakültəsini bitirmiş, Tiflis rayon məhkəməsində prokuror köməkçisi.
Dövlət Dumasında Erivan və Yelizavetpol vilayətlərindəki millətlərarası qarşıdurma mövzusunda çıxış edən İ.Ziyatxanov aqrar məsələsinə də toxundu. Əsas şəri çarizmin köçürülmə siyasətində görürdü.
Duma tribunasından rəhbərliyin vəhşiliklərindən, müsəlman ruhanilərinin mənafelərinə qəsd edildiyi barədə məlumat verirdi. Dövlət qurumlarındakı işlərin ali təhsilli azərbaycanlılar üçün əlçatan olmadığından və bəzi universitetlərin onlar üçün qadağan olmasından narahatçılığını bildirirdi.
Əsas tələbi Rusiyanın kiçik xalqları üçün muxtariyyət olan gizli “Müdafiyə” partiyası 1907-ci ildə İ.Ziyatxanov tərəfindən qurulmuşdu.
Rusiyada Fevral İnqilabından sonra İsmayıl Xan ilk polisi dəstələri təşkil edərək, Gəncənin polis rəisi təyin edildi.
Oktyabr inqilabından dərhal sonra Azərbaycanda bolşeviklər tərəfindən dəstəklənən millətlərarası qarşıdurmalar başladı. 1918-ci ilin mart hadisələri zamanı S. Lalayanın daşnak dəstələri S.Şaumyanın göstərişi ilə Şamaxıda günahsız insanların qanını tökərək Azərbaycan xalqını məhv edirdilər. Şamaxı sakinləri erməni quldurlarına qarşı Gəncədən kömək istədilər. 3000 nəfərlik dəstə ilə Ziyatxanov Şamaxaya gəldi və mülki əhalinin qırğınının qarşısını aldı.
Erməni quldur birləşmələri məğlub edildi, Stepan Lalayan tutuldu və İsmayıl Xanın göstərişi ilə Gəncəyə gətirildi, etdiyi vəhşiliklərə görə layiqli bir cəza aldı – edam edildi. Bundan sonra S.Şaumyan İsmayıl Xan Ziyatxanovu Azərbaycanda Sovet rejimi üçün ən təhlükəli şəxs adlandırdı.
28 May 1918-ci ildə qurulan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə İsmayıl xan Ziyatxanov Türkiyədə hərbi attaşe vəzifəsini aldı. 1919-cu ildə İranla diplomatik əlaqələr qurmaq üçün Tehrana göndərilən hökumət heyətinə rəhbərlik etdi.
Ailə üzvlərinin dediklərinə görə, Qırmızı Ordunun Azərbaycana gəlişi ərəfəsində Adil Xan Ziyatxanov qardaşı İsmayıl Xanla görüşdü və onu ölkəni tərk etməyə dəvət etdi, çünki bolşeviklərin gəlişi yaxşı heç nə vəd etmirdi. İsmayıl, həyatı bahasına olsa belə, doğma torpaqda qalacağını söyləyərək qardaşının təklifindən imtina etdi.
ADR-nin süqutundan və Gəncədəki May 1920 qiyamının yatırılmasından sonra İsmayıl Xan Ziyatxanov böyük ulu babası Cavad Xan kimi Vətənin müstəqilliyi üçün canını qurban verərək qüllələndi.
İsmayıl xan, Xurşud Banu Natəvanın nəvəsi – Sənubər xanım Naxçıvanlı ilə evli idi.
Mənbə: https://www.facebook.com
