Bu yazıda sizə I Şah İsmayılı yalnız xarizmatik hökmdar kimi deyil, həm də dini lider kimi göstərəcəyik.
Bildiyimiz kimi, XVI əsrin əvvəllərində Azərbaycanda Ağqoyunlu köçəri əmirləri ilə Ərdəbil dini təriqətin feodallari – Səfəvilər arasında siyasi hegemonluq uğrunda mübarizə, Səfəvi və ya Qızılbaş dövləti adlandırılan güclü bir imperiyanin qurulması ilə sona çatdı.
Səfəvilərin rəhbərliyi ilə Azərbaycanda başlayan Qızılbaş hərəkatı sonralar fəth yürüşlərinə çevrildi və Azərbaycandan əlavə indiki Ermənistan, Kürdüstan və İranı da əhatə edən bir dövlətin qurulması ilə sona çatdı.
Səfəvilərin həyata keçirdiyi dini islahat həm də dövlət aparatını mərkəzləşdirməyə və mərkəzi hökumətin nüfuzunu artırmağa yönəlmişdi. Səfəvi dövlətinin şahi təkcə dünyəvi bir hökmdar deyil, eyni zamanda bütün şiə müsəlmanların dini başçısı, “inanc sığınacağı” idi.
Qızılbaş zadəganları və adi köçərilər Ərdəbil dərviş ordusunun (təriqət) lideri, şeyxi kimi, Şahın müridləri sayılırdılar. Şah gücünün bu teokratik çalari sayəsində şeyx-şahın qızılbaş və onun müridləri ilə əlaqəsi şübhəsiz itaət əsasında qurulurdu. O dövrdəki dərviş ordenlərinin qanununa görə, mürid, əgər dini başçisi, şeyx tərəfindən tələb olunarsa, əmlakı, ailəsi və hətta həyatını qurban verməyə hazir olmali idi. Buna görə şahın qızılbaşlarla əlaqəsi, kökmdar və onun vassalları arasındakı adi əlaqədən daha yaxın və ideoloji cəhətdən daha güclü idi.
Bundan əlavə, bir Venesiyali tacir də, İsmayılın yaxın ətrafı tərəfindən dəstəklənən böyük populyarlığından xəbər verir. Şah İsmayılın “Xalq və xüsusən əsgərləri tərəfindən Tanrı kimi sevildiyini və hörmət etdildiyini; əsgərlərin çoxu silahsız döyüşə girərək, ağaları İsmayılın onları döyüşdə qurtaracağını ümid edir. Digərləri silahsız döyüşə girir, ağası üçün ölmək istəyir, açiq sinələri ilə irəli qaçaraq “Allah Allah, Şeyx Şeyx!” deyə bağirirlar.
Bu, bir növ dinin qoruyucusu və rəhbər kimi, Şah İsmayıl şəxsiyyətinin və onun hərəkatının türklər üzərində təsirinin nə qədər güclü olduğunu göstərir.
Mənbə: http://www.vostlit.info
