Bir kəndin sirri.
Hələ Bakıxanov (Razin) adına kənd olmayan o dövrlərdə bakılılar bu dağlıq yeri Kevül-dağ adlandırırdılar. Ətrafda quyular, bir-iki şəxsi torpaq sahələri, bostanlar var idi.
Amma nə qəsəbəyə, nə də kəndə, böyüklüyünə, əhalisinin sayına görə bu Abşeron şəhərciyi çatmırdı.
Burada sürətli artım yalnız sovet dövründə başladı və bolşeviklər genişlənən kəndi inqilabdan əvvəlki bu ərazinin təyin edilməsi ənənəsinə uyğun olaraq adlandırdılar – məşhur quldur Stepan Razinin adı ilə.
Əfsanəyə görə, o, oğurlanmış xəzinələri həmin Kevül-dağın mağarasında gizlətmişdi.
İndi isə Kevül-dağ adının etimologiyasına gəlincə.
“Dağ” termini ilə hər şey aydındır. Bəs Kevül?
Azərbaycan dilinin müxtəlif ləhcələrində bu söz küxül və ya kevil kimi səslənir. Onun farsca “kelvi” (mağara) sözündən gəldiyi versiyası da var. Dilçilik nöqteyi-nəzərindən versiya zəifdir, lakin nəzərə alsaq ki, “Razin” dağı yerli əhali arasında mağarası ilə məşhurdur, ehtimal var.
Amma biz, Kevül-dağ Bakı toponiminin etimologiyasının fərqli variantlarını da nəzərdən keçirəcəyik.
Məsələn, Türkmənistanın Xələc etrafında (etrap/rayon) Qarabəkevül şəhəri var. Çox güman ki, bu ad “Xarabə” (xarabalıqlar) və “kevül” sözlərindən yaranmışdır. Üstəlik, yaxınlıqda qədim yaşayış məskəninin xarabalıqları var.
Bəlkə, “kevül” türkcə “aul” sözünün (avul, kənd) təhrif olunmuş versiyasıdır? Əgər belədirsə, onda biz Türkmənistanda adi “kənd xarabalıqları” (Qarabəkevül), Azərbaycanda, Abşeron yarımadasında isə “dağ kəndi” (Kevül-dağ) görürük.
Burada başqa maraqlı bir nəsnə də var. Oğuz-türkmanların (Qars və ətrafı) məskunlaşdığı Türkiyənin şərqindəki türk ləhcələrindən birində buna oxşar “kevül” sözü var ki, bu da “mübahisə”, “döyüş” mənasını verir.
Xəzər dənizi sahillərindən Qarsa qədər azərbaycan dilinin yayıldığı ərazi olduğundan, Bakı “Kevül-dağ”ının, XVII əsrdən Abşeron dağlarında Stepan Razinin dəstəsi ilə “kevül” (döyüş) baş verdiyinə görə bu cür adlanması real görünür.
Halbuki, insaf naminə qeyd etmək lazımdır ki, bölgənin zəngin tarixində, şübhəsiz ki, burada çoxlu “kevüllər” baş tutmuşdu – həm quldur Stenkadan əvvəl, həm də sonra.
İstinad: amireyvaz.com
