Son dövrlərdə bəzi şəxslər Şah İsmayılı Osmanlı-Səfəvi münasibətlərində “günahkar”, “təxribatçı” kimi təqdim etməyə çalışırlar. Amma gəlin tarixə baxaq və görək: müharibələri kim başladı? Şah İsmayıl Osmanlıya hücum etmişdimi?
🛡️ Osmanlıların Müharibəyə Başlaması: Tarixi Faktlar
Şah İsmayılın heç bir zaman Osmanlı ərazisinə hücum etmədiyi aydın və sənədlərlə sübut olunmuş tarixi faktdır. Əksinə, 1514-cü ildə Sultan I Səlim, öz atasını taxtdan saldıqdan dərhal sonra Avropa ilə sülh bağlayıb, Şah İsmayıla qarşı hücuma keçdi. Məqsəd sadə idi: Anadolu türkmənlərinin Şah İsmayıla olan mənəvi və dini bağlılığını kəsmək və Səfəvi təsirini zəiflətmək.
💬 Sultan Səlimin Şah İsmayıla göndərdiyi təhqiramiz məktublar tarixi mənbələrdə qorunur. Şah İsmayıl isə bu məktublara ləyaqətlə cavab verərək savaş yox, qarşılıqlı hörmət istədiyini bildirib. Lakin Osmanlı tərəfi siyasi məqsədlər naminə müharibəni seçdi.
⚔️ Çaldıran Döyüşü – Sayca Üstünlük, Amma Mənəvi Məğlubiyyət
1514-cü il Çaldıran döyüşündə Osmanlı ordusu texniki cəhətdən (top və atəşli silahlarla) üstün idi. Qızılbaşlar isə sayca az olsalar da, inam və əqidə ilə döyüşdülər. Şah İsmayıl şəxsən özü ordunun önündə vuruşaraq əsl mərdanəlik, cəngavərlik nümayiş etdirmişdi.
Osmanlılar Təbrizi ələ keçirsələr də, orada qala bilmədilər. Şah İsmayılın xalq içindəki dəstəyi, osmanlı ordusunda artan narazılq, Səlimi geri çəkilməyə məcbur etdi.
Maraqlı məqam. Yeniçərilər qızılbaşları qardaş olaraq görürdü və Osmanlı din adamlarının Qızılbaşlar haqqında doğru məlumat vermədiklərini Sultan Səlimə yazmışdılar:
“Ölkəmizdə 45 minə yaxın, İranda isə 20 minə yaxın insan rafizilik və bidətçilik ittihamı ilə qılıncdan keçirildi. [Təəssüf ki] təəssübkeş üləmamız bizə rafizilik və bidətlərin mənası barədə yaxşı məlumat vermədi və Əlahəzrəti Hz.Sultan qafil olub, bu qədər günahsız insanın ölümünə səbəb olub, bizim də ölümümüzə səbəb olub bizi də müsəlmanları öldürməyə təhrik etdilər.”
Gündə 5 dəfə Məhəmmədi azan oxunan, dəstəmaz alıb camaatla namaz qılan, oruc tutan, Quran oxuyan, həccə gedən və “Lə iləhə illəllah, Məhəmməd Rəsulullah” kəlamını oxuyan bir ölkənin camaatının hansı şəri prinsiplərə görə öldürülə bilər?
Əgər azanda əli açıq namaz qılmaq və “Əşhədü ənnə Əliyyən Vəliyullah və həyya əla xayrul-əməl” demək şəriətə ziddirsə, nə üçün Şafiilər bəzən əli açıq, bəzən də əli bağlı namaz qılırlar?
“Əşhədü ənnə Əliyyən Vəliyullah” demək bidətdirsə, niyə məscidlərdə minarə tikmək bidət sayılmır? Əlinin Allahın vəlisi olduğunu hamımız iqrar və etiraf edirik. Müəzzinlərimiz də sübh azanında “həyya əla xayrul-əməl” deyirlər.
İşin həqiqəti budur ki, biz əcəmlər ilə (qızılbaş/Səfəvilərlə) din adına savaşmayacağıq. Müharibənin mülk üçün getdiyi deyilsə də, bu xaraba ölkəni almaq o qədər qana dəyməz”.
📌 Əgər Şah İsmayıl Çaldıranda qalib gəlsəydi, bu gün regionda həm siyasi, həm də dini baxımdan tamam fərqli mənzərə olardı.
🕊️ Şah İsmayılın Məqsədi
Şah İsmayılın əsas məqsədi bölgəni vahid bir ideya və mədəniyyət ətrafında birləşdirmək idi. O, dini birliyi önə çəkərək türk tayfalarını mərkəzləşdirilmiş dövlət strukturuna daxil etdi.
🔹 O, şeir yazırdı, dini-fəlsəfi fikirlər irəli sürürdü və dövlətini həm mədəni, həm hərbi cəhətdən gücləndirirdi.
❗ Niyə Şah İsmayıl Günahlandırılır?
Beləliklə, bu gün Şah İsmayılı “savaş təhrikçisi” kimi göstərənlər ya tarixi oxumayıb, ya da məqsədli şəkildə onun nüfuzunu zədələməyə çalışırlar. Amma biz unutmamalıyıq:
✅ Şah İsmayıl və ondan sonrakı Qızılbaş şahları heç vaxt Osmanlı torpaqlarına hücum etməyiblər. Bu tarixi faktdır.
✅ Qızılbaş hökmdarı yox, Osmanlı sultanı Səlim qızılbaşları kafir elan edən fətva verdirib, siyasi ambisiyaları xatirinə qardaş qırğınına rəvac vermişdi. Vəssalam.
İstinadlar:
Ali Rıza Özdemir, Türk Hakanı Şah İsmail, s. 222-223
Babak Javanshir, İran’daki Türk Boyları ve Boy Mensubu Kişiler, s. 182-183
Nasrullah Felsefi, “Çaldıran Savaşı”, Vural Genç, İranlı Tarihçilerin Kaleminden Çaldıran (1514) içinde, s. 130
